મરઘીના કૂકડા પર જગાડવાનો યુગ ભલે પાછળ રહી ગયો હોય, પરંતુ આજે પણ મોટાભાગની જેલોમાં કેદીઓને ઘંટના ગુંજ પર જ સમય અને જવાબદારીનું ભાન થાય છે.
દર સાઠ મિનિટ પછી વાગતી ઘંટડી તેમને સમય જણાવે છે, જ્યારે ‘પચાસા’નો સ્પષ્ટ પડઘો તેમને તેમની જવાબદારી જણાવે છે. સવારથી સાંજ સુધી, પચાસા ચાર વખત ગૂંજે છે, દરેક વખતે અલગ હેતુ સાથે.
કેદીઓની દિનચર્યા નક્કી કરતું પહેલું પ્રકરણ સવારે પાંચ વાગ્યે ગુંજી ઉઠે છે. તેનો હેતુ કેદીઓને જગાડવાનો અને પ્રાર્થના સભામાં સાત વાગ્યે તેમને નિયમિત પ્રવૃત્તિઓમાંથી મુક્ત કરાવવાની માહિતી આપવાનો છે. અહીંથી કેદીઓને કામ પર મોકલવામાં આવે છે.
સવારથી સાંજ સુધી ચારેકોર ગુંજી ઉઠે છે.
બીજો પચાશા સવારે 11 વાગ્યે ગુંજે છે, જેનો અર્થ છે કે કેદીઓ કામ પરથી પાછા ફરે છે અને ભોજન વિતરણ સ્થળે પહોંચે છે. બપોરના એક વાગ્યે, ત્રીજો પચાશા કેદીઓને તેમના ભાગના કામમાં ઝડપ લાવવાનો સંકેત આપે છે.
ચોથો અને અંતિમ પચાશા સાંજે પાંચ વાગ્યે સંભળાય છે, જેનો અર્થ છે કે દરેક કેદી અને કેદીએ કામ છોડીને બેરેકમાં પાછા આવવું જોઈએ. રાત્રિભોજન લો અને બેરેકમાં પાછા ફરો. જેલ સ્ટાફ દરેક પચાસા સાથે કેદીઓ-બંદીવાસીઓની ગણતરી કરે છે.
સાંજના પાંચ વાગ્યા સુધી જેલ દ્વારા જેમની મુક્તિનો આદેશ આપવામાં આવ્યો હોય તે દિવસે જ તેમની મુક્તિ શક્ય બને છે. સાંજના પાંચ વાગ્યા પછી જેલ મુક્તિના આદેશો આવતા કેદીઓ બીજા દિવસે જેલમાંથી બહાર આવી શકશે.
‘પાગલી’ બેલ જોખમનો સંકેત આપે છે
જેલમાં કોઈ પણ પ્રકારનો ભય હોય ત્યારે જેલનો સમય વાહિયાત રીતે વગાડવામાં આવે છે. તે ઘંટડીનો અવાજ છે જે ભય અથવા કટોકટીની લાગણી આપે છે. આનો અર્થ છે કે જેલ ગાર્ડને જેલના ઉચ્ચ અધિકારીને જોખમનો સામનો કરવા માટે ચેતવણી આપવી.
જ્યારે કેદી ભાગવાનો પ્રયાસ કરે અથવા આવા પ્રયાસો, જેલમાં તકરાર અથવા અકસ્માત થાય ત્યારે તેનો ઉપયોગ એલાર્મ બેલ તરીકે થાય છે. આ દરમિયાન કેદીઓ અને કેદીઓએ પ્રાર્થના સભા ગ્રાઉન્ડ પર પહોંચ્યા પછી સાવચેતીભરી મુદ્રામાં ઊભા રહેવું પડે છે.
બસ્તી જિલ્લા જેલના જેલર વીકે મિશ્રાએ જણાવ્યું કે જેલમાં સમય જણાવવા માટે કલાકોની ઘંટડી અને સવારે પાંચ વાગ્યાથી સાંજના પાંચ વાગ્યા સુધી ચાર વખત પચાશાનો ઉપયોગ જેલની શરૂઆતથી જ નક્કી કરવામાં આવ્યો છે. માત્ર કેદીઓ જ નહીં પણ કેદી ગાર્ડની ભૂમિકા પણ પચાસા દ્વારા નક્કી કરવામાં આવે છે.
જેલનો નિઝામ બનારસી ઘંટ ચલાવે છે
સુબાહ-એ-બનારસ અને બનારસી સાડી આખી દુનિયામાં પ્રખ્યાત છે, પરંતુ બહુ ઓછા લોકો જાણે છે કે અંગ્રેજોના સમયથી જેલના નિઝામ બનારસી ઘંટાથી જ ચાલે છે. બનારસની બનેલી કલાકો ઉત્તર પ્રદેશની તમામ જેલોમાં લટકતી હોય છે, જેની દિનચર્યા કેદીઓ નક્કી કરે છે.
અંગ્રેજોના સમયથી ચાલી આવતી આ પ્રથા આજે પણ જેલોમાં ચાલુ છે. લગભગ દસ કિલો વજનની ઘડિયાળ જેલની ઓળખ બની ગઈ છે. આકસ્મિક રીતે નિર્ધારિત સમય સિવાય દિવસ અને રાત્રિ દરમિયાન કોઈપણ સમયે જેલની ઘંટડી વાગવી, જે અપ્રિય ઘટનાનો સંકેત આપે છે, તેને પાગલી ઘંટ કહેવામાં આવે છે.
કોટ
જેલોને આધુનિક બનાવવામાં આવી રહી છે. કેદીઓના ઓનલાઈન ડોઝિયર સહિત ઘણા ફેરફારો થઈ રહ્યા છે. કલાકનું પણ આધુનિકરણ કરવામાં આવી રહ્યું છે. ઘણી જેલોમાં હૂટર લગાવવામાં આવ્યા છે.
