તેમનો જન્મ 11 ડિસેમ્બર, 1931ના રોજ મધ્યપ્રદેશના કુછવાડામાં થયો હતો. જન્મ સમયે તેમનું નામ ચંદ્રમોહન જૈન હતું. બાળપણથી જ તેને ફિલસૂફીમાં રસ કેળવ્યો. આ વાત તેણે પોતાના પુસ્તક ‘ગ્લિપ્સન્સ ઓફ માય ગોલ્ડન ચાઈલ્ડહુડ’માં લખી છે. તેણે જબલપુરમાં પોતાનો અભ્યાસ પૂરો કર્યો અને બાદમાં જબલપુર યુનિવર્સિટીમાં લેક્ચરર તરીકે કામ કરવાનું શરૂ કર્યું.
તેમણે વિવિધ ધર્મો અને વિચારધારાઓ પર દેશભરમાં પ્રવચનો આપવાનું શરૂ કર્યું. પ્રવચનો સાથે ધ્યાન શિબિરોનું પણ આયોજન શરૂ કર્યું. શરૂઆતના સમયમાં તેઓ આચાર્ય રજનીશ તરીકે જાણીતા હતા. નોકરી છોડ્યા બાદ તેમણે નવસન્યાસ આંદોલન શરૂ કર્યું. આ પછી તેઓ પોતાને ઓશો કહેવા લાગ્યા.
1981 અને 1985 ની વચ્ચે તેઓ અમેરિકા ગયા. તેણે અમેરિકન પ્રાંત ઓરેગોનમાં આશ્રમ સ્થાપ્યો. આ આશ્રમ 65 હજાર એકરમાં ફેલાયેલો હતો. ઓશોનું અમેરિકામાં રોકાણ ખૂબ જ વિવાદાસ્પદ હતું. મોંઘી ઘડિયાળો, રોલ્સ રોયસ કાર, ડિઝાઈનર કપડાના કારણે તે હંમેશા સમાચારમાં રહેતો હતો. ઓરેગોનમાં ઓશોના શિષ્યો ઈચ્છતા હતા કે તેમનો આશ્રમ રજનીશપુરમ નામના શહેર તરીકે રજીસ્ટર થાય, પરંતુ સ્થાનિક લોકોએ તેનો વિરોધ કર્યો.
આ પછી 1985માં તે ભારત પરત ફર્યા. ભારત પરત ફર્યા બાદ તે પુણેના કોરેગાંવ પાર્ક વિસ્તારમાં સ્થિત પોતાના આશ્રમમાં પાછો ફર્યો. 19 જાન્યુઆરી, 1990 ના રોજ તેમનું અવસાન થયું. તેમના મૃત્યુ પછી, ઓશોના નજીકના શિષ્યોએ પૂણે આશ્રમનું નિયંત્રણ સંભાળ્યું. આશ્રમની સંપત્તિ કરોડો રૂપિયાની હોવાનું માનવામાં આવે છે અને આ મામલે તેમના શિષ્યો વચ્ચે વિવાદ પણ ચાલી રહ્યો છે.
ઓશોના શિષ્ય યોગેશ ઠક્કરે બીબીસી મરાઠીને કહ્યું, “ઓશોનું સાહિત્ય બધા માટે ઉપલબ્ધ હોવું જોઈએ. તેથી જ મેં તેમની ઇચ્છાને બોમ્બે હાઈકોર્ટમાં પડકારી છે.” ઓશોનું મૃત્યુ પ્રમાણપત્ર આપનાર ડોક્ટર ગોકુલ ગોકાણી લાંબા સમય સુધી તેમના મૃત્યુના કારણ અંગે મૌન રહ્યા. પરંતુ બાદમાં તેણે પોતાનું મૌન તોડ્યું અને કહ્યું કે ખોટી માહિતી આપીને તેની પાસેથી ડેથ સર્ટિફિકેટ પર સહી કરવામાં આવી હતી.
હવે ડૉ.ગોકુલ ગોકાણીએ યોગેશ ઠક્કરના કેસમાં તેમના વતી એફિડેવિટ દાખલ કરી છે. તેમનું કહેવું છે કે ઓશોના મૃત્યુના વર્ષો પછી પણ ઘણા પ્રશ્નોના જવાબ મળ્યા નથી અને મૃત્યુના કારણ અંગે રહસ્ય યથાવત છે.
ઓશોના મૃત્યુ પર ‘હૂ કિલ્ડ ઓશો’ નામનું પુસ્તક લખનાર અભય વૈદ્ય કહે છે, “19 જાન્યુઆરી, 1990ના રોજ ઓશો આશ્રમમાંથી ડૉ. ગોકુલ ગોકાણીનો ફોન આવ્યો. તેમને તમારું લેટર હેડ અને ઈમરજન્સી કીટ લાવવાનું કહેવામાં આવ્યું.”
ડો. ગોકુલ ગોકાણીએ તેમના સોગંદનામામાં લખ્યું છે કે, “હું 2 વાગ્યાની આસપાસ ત્યાં પહોંચ્યો હતો. મારા રોકાયા પછી મને તેમના મૃત્યુની જાણ કરવામાં આવી હતી અને મૃત્યુનું પ્રમાણપત્ર આપવાનું કહેવામાં આવ્યું હતું.”
ડોક્ટર ગોકુલ ઓશોના મૃત્યુના સમય અંગે પણ સવાલ ઉઠાવે છે. ડૉક્ટરે તેમના સોગંદનામામાં એવો પણ દાવો કર્યો છે કે ઓશોના શિષ્યોએ તેમના પર મૃત્યુનું કારણ હાર્ટ એટેક લખવાનું દબાણ કર્યું હતું.
ઓશોના આશ્રમમાં સંન્યાસીના મૃત્યુને તહેવાર તરીકે ઉજવવાનો રિવાજ હતો. પરંતુ જ્યારે ઓશો પોતે મૃત્યુ પામ્યા, ત્યારે તેની જાહેરાતના એક કલાકમાં જ તેમના અંતિમ સંસ્કાર કરવામાં આવ્યા અને તેમના નિર્વાણની ઉજવણી પણ ટૂંકી રાખવામાં આવી.
ઓશોની માતા પણ તેમના આશ્રમમાં રહેતી હતી. નીલમે, જેઓ ઓશોના સચિવ હતા, બાદમાં તેમના મૃત્યુ સાથે જોડાયેલા રહસ્યો પર એક ઈન્ટરવ્યુમાં કહ્યું હતું કે તેમની માતાને પણ ઓશોના મૃત્યુ વિશે ખૂબ મોડેથી જાણ કરવામાં આવી હતી. નીલમે આ ઈન્ટરવ્યુમાં દાવો કર્યો હતો કે ઓશોની માતા લાંબા સમય સુધી કહેતી રહી કે દીકરા તેણે તને મારી નાખ્યો.
