કેમ શરીરમાં ઓક્સિજનનું પ્રમાણ ઘટી જાય છે અને તેને વધારવા માટે શું કરવું?

હેલ્થ

એક તરફ કોરોનાનને હરાવવા માટેની કોશિશો કરાઈ રહી છે તો બીજી તરફ કોરોના પોતાનું મૂળ રુપ બદલીને વધારે ઘાતક બની રહ્યો છે. આવામાં આ વખતે શ્વાસ ચઢવા સહિતના લક્ષણો જોવા મળી રહ્યા છે. આવામાં હોસ્પિટલમાં ઓક્સિજનની અછત વર્તાઈ રહી છે. સોશિયલ મીડિયા પર પણ ઓક્સિજનની અછતના કારણે હોબાળો થઈ રહ્યો છે. આવામાં સવાલ એ થઈ રહ્યો છે કે આખરે આપણા શરીરમાં ઓક્સિજનની જરુર શા માટે પડે છે? હવામાં ઓક્સિજન છે અને આપણે શ્વાસ લઈએ ત્યારે તે મળે છે છતાં શા માટે તે શરીરને ઓછો પડી રહ્યો છે? આવો આવા કેટલાક મહત્વપૂર્ણ સવાલો વિશે જાણીએ..

​શરીરમાં ઓક્સિજનનું સામાન્ય સ્તર કેટલું હોય છે?

આપણા શરીરમાં ઓક્સિજનનું સામાન્ય પ્રમાણ એટલે કે લોહીમાં ઓક્સિજનનું પ્રમાણ છે. જો લોહીમાં ઓક્સિજનનું પ્રમાણ 75થી 10 મિલિમીટર (mm Hg) વચ્ચે હોય તો તેને સામાન્ય સ્તર માનવામાં આવે છે. પરંતુ જો ઓક્સિજન લેવલ 60mm Hg કરતા નીચે હોય તો તેને સામાન્ય કરતા ઓછું મનાય છે. આવામાં વ્યક્તિને શ્વાસ ચઢવા લાગે છે અને ઓક્સિજનની વધારે જરુર ઉભી થાય છે.

​શ્વાસ લેવાની ગતિ સાથે ઓક્સિજનનો શું સંબંધછે?

શરીરમાં લોહિમાં ઓક્સિજનનું પ્રમાણ જરુરી છે આવામાં એક સ્વસ્થ વ્યક્તિ દર મિનિટમાં 12થી 20 વખત શ્વાસ લે છે અને છોડે છે. પરંતુ તેનો સાચો દર પ્રતિ મિનિટ 6થી 8 વખત શ્વાસોચ્છવાસ જરુરી છે. એટલે કે જલદી-જલદી શ્વાસ લેવાના બદલે ઊંડો શ્વાસ લેવાથી ફાયદો થાય છે. જ્યારે તમે ફટાફટ શ્વાસ લોકો છો ત્યારે તમને પૂરતા પ્રમાણમાં શરીરને જરુરી ઓક્સિજન મળતો નથી.

​ઊંડા શ્વાસ લેવાથી ઓક્સિજન લેવલ કઈ રીતે વધે છે?

જ્યારે આપણે શ્વાસ લઈએ છીએ તો ઓક્સિજન અંદર આવે છે અને શ્વાસ છોડીએ તો કાર્બન ડાઈઓક્સાઈડ બહાર જાય છે. આ કામ આપણાં ફેફસાના સૌથી નીચેના ભાગમાં આવેલા વાયુકોષિકાઓ કે એલ્વિયોલી (Alveoli) કહેવામાં આવે છે. માટે આપણે ઊંડો શ્વાસ લેવો જોઈએ જેથી ઓક્સિજન ફેફસાના નીચેના ભાગ સુધી પહોંચી શકે. હવા એલ્વિયોલીમાં પહોંચે તો લોહીમાં ઓક્સિજનનું પ્રમાણ વધે છે.

​વાતાવરણમાંથી કઈ રીતે શરીર ઓક્સિજન લે છે?

આપણા શ્વસનતંત્ર દ્વારા વાતાવરણમાં ફેલાયેલા હવામાંથી ઓક્સિજન લઈએ છીએ. આ ઓક્સિજન સીધો આપણા શરીરમાં જાય છે. જે આપણી રક્ત વાહિનીઓ (Blood Vessels) દ્વારા આખા શરીરમાં પહોંચે છે. આ કામ આપણા લોહીની કોશિકાઓ (Red Blood Cells)માં હોય છે, જેનું કામ ઓક્સિજનની એક જગ્યાએથી બીજી જગ્યા પર પહોંચાડવાનું હોય છે. એવામાં લાલ કોશિકાઓ જેટલી તંદુરસ્ત હોય, એટલું આપણા શરીરમાં ઓક્સિજનનું પ્રમાણ વધે છે.

​શરીરમાં શા માટે ઓક્સિજન લેવલ ઘટી જાય છે?

સૌથી પહેલા એ જાણી લઈએ કે શરીરમાં ઓક્સિજન લેવલ ઘટવાથી જે સ્થિતિ ઉભી થાય છે, તેને હાઈપોજેમિયા (Hypoxemia) કહેવાય છે. તેના ઘણાં કારણ છે. જેવા કે પ્રદૂષણનું સ્તર વધારે હોવાથી હવામાં ઓક્સિજનનું પ્રમાણ ઓછું થઈ જાય છે, ફેફસાની નબળાઈને કારણે કોશિકાઓને પુરતા પ્રમાણમાં ઓક્સિજન મળી શકતો નથી, આ પછી લોહી જોર કરીને ફેફસામાંથી ઓક્સિજન લઈને શરીરના અન્ય ભાગ સુધી પહોંચાડી શકતું નથી. આનું કારણ છે, અસ્થમા, હૃદયના દર્દીઓ, એનીમિયા, ફેફસા સંબંધિત બીમારીના દર્દીઓ, ન્યુમોનિયા, લોહી જામવા જેવી તકલીફ, ધમની (Artery) સંકોચાઈ જવી, છાતીમાં હવા કે ગેસના કારણે ફેફસા સંકોચાઈ જવા, ફેફસામાં પ્રવાહી પ્રમાણ વધી જવું, ઊંડી ઊંઘ ના આવવી, ઊંઘની અને પેઈન કિલર દવાનો વધારે ઉપયોગ વગેરે.

​ઓક્સિજન લેવલ સારું રાખવા માટે શું કરવું જોઈએ?

શરીરમાં ઓક્સિજનનું પ્રમાણ ઘટવાથી ઘણી તકલીફો થવા લાગે છે, જેના કારણે આપણે કેટલીક બાબતોનું ધ્યાન રાખવું જરુરી છે, જેથી તકલીફોથી બચી શકાય. આના માટે શક્ય હોય તો તાજી હવામાં શ્વાસ લો. ઘરના બારી-બારણા ખુલ્લા રાખો. શક્ય હોય તો બાલકનીમાં બેસો. વધારે ઝાડવાળી જગ્યા હોય, બગીચો હોય ત્યાં જાવ. પુરતા પ્રમાણમાં પાણી પીઓ. લોહીમાં ઓક્સિજન પહોંચાડવા માટે અને કાર્બન ડાઈઓક્સાઈડ બહાર કાઢવા માટે ફેફસાને હાઈડ્રેશનની જરુર પડે છે. માટે પુરતા પ્રમાણમાં પાણી પીઓ જેશી શરીરમાં તેની અછત ના રહે. આરોગ્યપ્રદ ખોરાક લો. ઓક્સિજન લાવવા લઈ જવાનું કામ કરતી ધમનીઓને સ્વસ્થ રાખવા માટે આયર્નની જરુર પડે છે. જો પુરતા પ્રમાણમાં આયર્ન નહીં મળે તો થાક અનુભવાશે.

​ઓક્સિજન લેવલ જાળવાવ માટે કસરત પણ જરુરી

બેઠાળું જીવન જીવવાના કારણે શરીરમાં ઘણી તકલીફો શરુ થતી હોય છે. આવામાં વ્યાયામ કરવાથી શરીરમાં ઓક્સિજન લેવલ વધે છે. શરીરને વ્યાયામ દરમિયાન પડતા કષ્ટથી ઓક્સિજનનું પ્રમાણ શરીરમાં વધે છે, જેનાથી સ્ફૂર્તિ અને તાકાતમાં વધારો થાય છે. શરીરને તંદુરસ્ત બનાવતી કસરતની સાથે શ્વાસોચ્છવાસની પ્રક્રિયાને વધારે સુદ્રઢ બનાવતી કસરતો પણ કરવી જરુરી છે, જેમાં પ્રાણાયામ, યોગ વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. ધીરે-ધીરે શરીરને ઊંડો શ્વાસ લેવાની આદત પાડો. જેથી ઓક્સિજન લેવલ વધારી શકાય છે.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *